LİDERLİK EĞİTİMİNDE ZAMANLAMA

 

"Çocuklarda ve Gençlerde Liderlik Eğitimi"

10 Ekim 2015 

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi – Ankara

ÖZET

Liderlik eğitimi verilirken dikkat edileceklerin başında, liderlik vasıflarından hangilerinin mevcut kuşakta eksik olduğu hususu gelmektedir. Y kuşağında zaten bulunan özgüven ve özgünlük nitelikleri yerine, onlara adaletli ve insaflı olmanın öğretilmesi ve bunun okul öncesi eğitim süreci içinde gerçekleştirilmesi önem arz etmektedir. Böylece geleceğin aktif hayat kurucuları olan gençlerde hâlihazırda eksik olan anlam ve tatmin duyma ihtiyaçları karşılanmış, mutlu ve verimli bireyler yetiştirilmesi sağlanmış olacaktır.

Anahtar kelimeler: Liderlik, eğitim, genç, Y kuşağı, okul öncesi,

 

Eğitim ediminde rol alan öğretmen - eğitim yöneticisi - öğrenci üçlüsünden, öğrencinin liderlik eğitimi üzerine konuşmak için buradayım.

Eğitim eşsiz bir faaliyet alanı, çünkü çıktısı “insan” olan bir edim. Ve aslında eğitim süreçlerini, gitgide karmaşıklaşan toplumsal örüntümüzün ihtiyaçlarına göre geliştirirken ‘Liderlik’ gibi, sektörel gereksinimlerle yaratılmış bir kavramı tedavüle sokmanın ciddi bir tehlikesi var: Sektör diliyle konuşmak, eğitimin bir iş kolu sanılmasına yol açabilir. Oysa eğitim, herhangi bir ticaret alanından farklı olarak, yekdiğeriyle ikame edilemez. Çünkü eğitim bir iş değil, insan türünün devamı için yaşamsal bir varoluş mücadelesidir.

Ancak tüm tehlikelerine rağmen ‘Liderlik’ konseptinin, eğer dikkatle ve temel ilkeler gözardı edilmeden ele alınırsa, eğitim süreçlerinde işe yarama, hatta eğitime “level atlatma” olasılığı, hızla ve durmaksızın değişen dünyada ayakta kalabilecek bireyler yetiştirme hedefine katabilecekleri vardır.

Örneğin ABD’li tanınmış eğitimci Phillip Schletchy[1] , hem eğitim süreçlerinin hem de toplumsal yaşamın geliştirilmesinde ‘Liderlik’ kavramının nasıl işlevsel olabileceğini şöyle dile getirmiştir: “Değişim ister küçük ister büyük olsun, bir kişinin yapabileceğinden fazla liderlik gerektirdiğinden, güçlü lider ne kadar yetenekli olursa olsun liderliği paylaşmayı ve katılımcı yönetimi sağlamayı öğrenmelidir.”[2]

Eğitim araçlarını çocuklara, gençlere “katılımcılığı” öğretmen amacıyla kullanmak… Harika bir fikir! Peki, nasıl?

Lider kimdir?

Mesleğe başladığımda 21 yaşımdaydım. Öğrenci sıfatıyla karşımda oturanlar arasında yaşı benden büyük olanlar az değildi. Öğretmenliği, neler anlatmak gerektiğini bilmek sanıyordum. Sonradan fark ettim ki asıl bilmem gereken, karşımdakilerin neyi anlamadığıydı.

Liseyi bitirmiş, üniversite giriş sınavında ülke çapında ilk 500’e girmiş ve birinci tercihlerine yerleşmiş gençlerin, “egemenlik” nedir, “devlet” neye denir bilmediklerini, hatta cumhuriyet ile demokrasi arasında bir fark görmediklerini anlayınca, onca yıllık Tarih derslerinin suya dökülen mürekkep gibi dağıldığını, boşa gittiğini kavradım.

Bu uyandırıcı tecrübeye saygımdan, öncelikle “Lider” kime denir, liderlik vasıfları[3] nelerdir, sıralamakta fayda görüyorum:

Liderlik Vasıfları:

·       Güvenilir olmak

·       Özgüvenli olmak

·       Öz bilinç sahibi olmak

·       Cesaret

·       Yaratıcılık

·       Değişime ayak uydurabilmek

·       Kavramsal düşünebilmek

·       Sisteme değil, insana odaklı olmak

·       İdare eden değil, yenilikçi olmak

·       Tekrar eden değil, orijinal olmak

·       Kabullenen değil, kafa tutan olmak

·       Başkalarını harekete geçirebilmek

·       Başkalarını bir amaç için motive edebilmek

 

Genel ve bağlamdan ayrık algılandığında, bir liderde görmeyi bekleyeceğimiz nitelikler aşağı yukarı bunlar. Her ne kadar liderlik becerilerine sahip gençler yetiştirmek için aynı vasıflarla donanmış bir öğretim kadrosu önkoşul değilse de, “öğretmende liderlik” bahsine değinmeden geçememek yararlı olur.

Lider bir öğretmenin özellikleri nelerdir, bir de ona bakalım. Hemen tüm kaynaklarda aşağı yukarı tekrarlanan bu listenin bana göre en etkileyici versiyonunu Roland Barth kaleme almıştır.

Phi Delta Kappan adlı eğitim dergisinde 2001’de yayımlanan makalesinde, ABD’li tanınmış eğitimci Roland S. Barth “sadece öğretmen” olmakla yetinmeyip, “lider öğretmen” olanlarda tespit edilen 10 temel niteliği şöyle sıralıyor[4]:

Lider öğretmen,

1.     Eğitim materyalini ve ders kitaplarını seçer.

2.     Müfredatı biçimlendirir.

3.     Öğrencilerden beklenen davranış standartlarını belirler.

4.     Öğrencilerin özel bir derse / eğitime ihtiyacı olup olmadığına karar verir.

5.     Personel gelişimi ve hizmet içi eğitim programlarını tasarlar.

6.     Sınıfta kalma – geçme kararlarını alır.

7.     Okul bütçesini tayin eder.

8.     Öğretmen performansını değerlendirir.

9.     Yeni öğretmenleri seçer.

10.  Yeni yöneticileri seçer.

 

Merkeziyetçi, piramit formlu bir yönetim kültürüne sahip olduğumuz, herkesçe bilinen tarihsel ve toplumsal bir gerçek. Aileden siyasete tüm örgütlenme şemamız ve düşünce arka planımızdan farklı olmayan Milli Eğitim yapılanması içinde, Roland Barth’ın aktardığı niteliklerde, gerçek anlamda “lider” öğretmenler üretmemiz ya da barındırmamız ne derece olasıdır? Bu hacimli soruyu bir başka konferansa havale edip, asıl soruya geçelim.

Verili koşullarda liderlik vasıflarına sahip öğrenciler yetiştirebilir miyiz? Ve günümüz gençleri, liderlik eğitiminden hangi eksende yararlanabilir?

Bu aşamada, liderlik eğitiminin anaokuluna başlayan her çocuğu geleceğin lideri yapmayı amaçlamadığını belirtmeye gerek var mı, bilemiyorum. Eğitim süreçlerine aşina olan herkesin bildiği gibi temel eğitimin amacı, verilen her bir dersin profesyonelini yetiştirmek değildir. Nasıl ki Beden Eğitimi dersi bütün çocukları atlet yapmak için verilmiyorsa ya da Müzik eğitiminin amacı bütün öğrencilerin besteci / yorumcu olması değilse, liderlik eğitimi de nihai bir çıktı olarak on binlerce “Lider” yetiştirmeyi hedeflemeyecektir.

Liderlik eğitimi, başta belirttiğim gibi gençlere, bu hızlı ve sürekli değişim çağında, gittikçe karmaşıklaşan toplumsal örüntü içinde anlamlı, mutlu ve verimli bir yaşam kurabilme gücü, donanımı, olanağı sağlayacak; en azından bu bağlamda ellerini güçlendirecektir.

Eğitimcinin neyi öğrettiğini bilmesi kadar, o şeyi kime öğrettiğini bilmesi gerekir demiştik. Hedeflenen sonuca varamamış eğitim – öğretim uygulamalarının pek çoğu; hedef kitlenin, yani öğrencilerin özelliklerini, ihtiyaçlarını dikkate almadan hazırlanmış, sürecin “alıcı” ucunu yeterli derecede tahlil edememekle malûl kalmıştır.

Günümüzde okul / eğitim çağında bulunan genç nüfusun bir takım ortak paydaları var. Her ne kadar genelleme yapmak, yüz binlerce özgün kişiliği kümeleyecek varsayımlarda bulunmak yanıltıcı olma riski taşıyorsa da, her bireye özel bir paket program üretmenin imkânsızlığı karşısında; dogmalaştırmamak kaydıyla, Y (why / neden) kuşağının ortak özelliklerine teleskopik bir bakışa ihtiyaç olduğu açıktır. “Teleskopik” bir bakış olacak sıralayacaklarım, zira uzak mesafeden ve ana hatlarıyla bir kuşak portresi çizecek[5].

Y Kuşağının Ortak Özellikleri:

·       İlham verici ve narsist eğilimlidirler. Önlerine gelen herhangi işi bilindik yollardan geçerek yapmaktansa kendi yöntemlerini, kendi tarzlarını seçerler.

·       Bireyci ve girişimcidirler. Karşılaştıkları bir soruya yanıt aramak için fazla zahmete girmeyi istemezler. İnternete bakıp her sorunun cevabını bulacaklarını düşünürler ve her şeyin nedenini bilmek isterler.

·       Müstehzidirler. Sıkıntı veren durumlar karşısında iyimser ve hafife alan bir tavır takınırlar. Gün boyu yapıp ettikleri arasında mizah – alaycılık – eğlence öne çıkar. İnternet diline çeşit çeşit yüz ifadesi simgesi ve söz öbeği kısaltmasının girmesi tesadüf değildir.

·       Evrensel normlara göre düşünürler. Yaşamlarını ekran ardında geçiren bu kuşak için bölgesel / etnik / tarihsel / coğrafi farklılıklar yok denecek kadar önemsizdir. Örnekse “Occupy Wall Street” eylemleri ile Ukrayna’daki “Euro Maydan” eylemleri onlar için aynıdır ve köşedeki bakkal kadar yakındır.

·       Aynı anda birden fazla işle / işlemle meşguldürler. Tek işlevli cihazlara ilgi duymazlar. Örnekse bir kol saati onlar için ihtiyaç değildir. Bir yandan müzik dinleyip bir yandan ödev yapmak, aynı esnada arkadaşlarıyla mesajlaşmak isterler.

·       Otoriteye karşı çıkma refleksine sahiptirler. Yasaklar, kurallar onlar için değersiz, anlamsızdır. Hoşlarına gitmeyen bir iş ortamında kalırlarsa derhal istifa eder, giderler. Kuruma ya da organizasyona sadakatleri yoktur. Tek sadık oldukları kendileri ve yaşam tarzlarıdır.

 

Karşımızda kim var?

1. Teknolojiyi etkin şekilde kullanan, teknoloji kullanmadan yapabilecekleri hakkında pek fikri olmayan, adeta internette yaşayan ve her cevabı, tüm bilgiyi orada bulacağına inanan bir kuşak.
2. Enerjik, özgür, yaratıcı ve nev’i şahsına münhasır olanı yeğleyen, basmakalıplıktan uzak duran bir kuşak.
3. Mesafe, farklılık ve “öteki” algısı bizimkine benzemeyen, fiziksel olarak yer değiştirmese de ‘dünya vatandaşı’ olma idrakiyle yaşayan bir kuşak.
4. Kendini beğenen, özgüveni yüksek, rahatına düşkün, mizaha ve eğlenceye yatkın bir kuşak.

 

Liderlik eğitimi böyle bir kuşağa ne verebilir?

Kitleleri harekete geçirme vasfına zaten sahipler. Özgüven deseniz, mebzul miktarda. Çağdaş yaşamın gerektirdiği teknolojik becerilerin tümüne sahipler. Sadece iki eksikleri var:

·       Tatmin

·       Anlam

Açalım. Bu kuşak öncekilere göre çok daha tatminsiz. Her şeyleri var ama hiçbir şey onları doyuma ulaştırmıyor. Yönlendirici nasihatlerin hemen hepsine direniyor, kendilerine yönelik telkinlere daima şu soruyla karşılık veriyorlar: Neden?

Benim görüşüme göre Y kuşağına verilecek liderlik eğitiminin en önemli kompartımanı bu sorunun cevabında gizli. Açıklayabilmek için eski bir öyküyü sandıktan çıkarmalıyım:

Tahta Çanaklar öyküsünü hatırlıyor musunuz? Sadece kendi yaşlılığını rahat geçirmek için evdeki yaşlıya iyi davranan anne babanın öyküsü. Neydi ana fikri bu öykünün? Sana yapılmasını istemediğin şeyi başkalarına yapma.

Bu çıkarcı ahlak doktrini yüzünden sadece ucu kendisine dokunan konularla ilgilenen, dünyaya menfaat zaviyesinden bakan ve toplumsal meselelerde “bana dokunmayan yılan bin yaşasın” atasözüne göre tavır alan kuşaklar yetiştirdik. Hâlihazırdaki liderlerimiz de böyle, gelecekte yetiştireceğimiz liderler de böyle olacak korkarım.

Üç yaşındayken kendi giysilerini seçmek isteyecek kadar bireyci, özgüvenli çocuklarımız var. On iki yaşına geldiğinde, dünyanın tüm bilgisini cep telefonunda taşıdığını sanıyor, bu arkadaşlar. Kendilerine görünür ve yakın bir fayda sağlamayacak hiçbir şeye elleri kalkmıyor. Ucunda çıkar görmedikleri hiçbir işe tenezzül etmiyorlar.

Deyim yerindeyse faydacılıktan katıp kalmış durumdalar. Tweet atarak politika yaptıklarını, Wikipedia okumakla bilgilendiklerini sanıyorlar. İçten, derinden bir sezgi ile tüm bunların ötesinde, gerçek ve somut bir hayat olduğunu hissediyor ancak bu tatminkâr hayata nasıl erişeceklerini, hangi sapaktan çıkacaklarını kestiremiyorlar.

Psikolog Kevin Dutton’un Olağan Psikopatlar[6] adlı kitabında suça bulaşmış birçok psikopat ile yapılan görüşmelere ve bu kişilerle ilgili gözlemlere yer veriliyor. Bunlardan bir tanesi biz eğitimciler için gerçekten sarsıcı bir örnek. Görüşmeci, sosyopat teşhisi konmuş ve rastgele seçtiği onlarca kurbanını vahşice katletmiş mahkûma bunca cinayeti neden işlediğini soruyor. Caninin cevabı yalın ve net: Because I can (çünkü yapabildim).  

İnsan düşünmeden edemiyor: Hepimiz yapabildiklerimizi yapmıyor muyuz zaten? Bizi bir seri katilden ayıran becerilerimiz değil, tercihlerimiz. Kimliğimiz, yaşantımız neyi yapmayı, neyi yapmamayı tercih edişimize göre şekillenmiyor mu?

 

Son söz olarak

Y kuşağına liderlik eğitimi verirken özgüven aşılamamıza pek de gerek olmadığı aşikâr. Y kuşağına ilginç, orijinal olmayı öğretmekle de vakit kaybetmemize gerek olduğunu sanmıyorum. Hatta bu iki hususta onlardan öğreneceğimiz çok şey olduğu kanısındayım.

Ancak geleceğin liderleri, aktif hayat kurucuları olacak gençlere çok önemli bir vasfı katmakta ya tembel ya da ihmalkâr davranıyoruz.

Gençlerde eksik olan anlam. Gençlerde eksik olan vicdan. Onlara sırf yapabildikleri için iyilik yapmayı, hiçbir yarar sağlamasalar da doğru davranmayı öğretmeliyiz. Üstelik diğer tüm liderlik vasıflarından daha erken bir yaşta, mümkünse en geç 3 yaşından başlayarak. Zira yaş ilerledikçe çevresel faktörlerin etkisiyle benlik bilinci ve yararcılık yükseliyor ve insaf, adalet duygularına gelişecek yer bırakmıyor. 

Tüm canlıların yaşama hakkına saygılı, var olanı paylaşarak çoğaltacağını bilen, çok değer verdiği yaşam tarzının içine “yarar elde etmek” yerine “yarar sağlamak” bilincini yerleştirebilmiş bir kuşak yetiştirmeliyiz. Sırf yapabildiği için bir bitkiyi koparmak yerine, sırf yapabildiği için bir bitki yetiştirmek, bir ağaç dikmek mesela…

Çevreniz insaflı bireyler, insaflı liderlerle dolsun.

 

 

---

[1] Şlekti okunur

[2] https://www.academia.edu/12045984/S%C4%B1n%C4%B1f_%C3%96%C4%9Fretmenlerinin_Liderlik_Kavram%C4%B1na_ve_%C4%B0lkokul_Y%C3%B6neticilerinden_Bekledikleri_Liderlik_Davran%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1na_%C4%B0li%C5%9Fkin_G%C3%B6r%C3%BC%C5%9Fleri_S%C4%B1n%C4%B1f_%C3%96%C4%9Fretmenli%C4%9Fi_Sempozyumu_2015-tam_metin_ Erişim: 10.08.2015

[3] https://www.academia.edu/3770133/%C3%96%C4%9Fretmenlerin_%C3%96%C4%9Fretmen_Liderli%C4%9Fi_Davran%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1na_%C4%B0li%C5%9Fkin_G%C3%B6r%C3%BC%C5%9Fleri Erişim: 10.08.2015

[4] https://www.academia.edu/13100442/Y_-_Z_Ku%C5%9Fa%C4%9F%C4%B1_ve_Yeni_Liderlik_Anlay%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1_Power_Point_Sunumu_ Erişim: 10.08.2015

[5] https://www.academia.edu/13100442/Y_-_Z_Ku%C5%9Fa%C4%9F%C4%B1_ve_Yeni_Liderlik_Anlay%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1_Power_Point_Sunumu_ Erişim: 10.08.2015

[6] Dutton, K., Olağan Psikopatlar – Ermişler, Casuslar ve Seri Katillerden Hayat Dersleri (Orijinal adı: The Wisdom of Pshychopaths), İstanbul: Domingo

APTAL SANANLAR, APTALA YATANLAR.

Ünlü komedyen Charlie Chaplin ile aşk ilişkisi sona eren Zsa Zsa Gabor’a magazin gazetecileri sorar: Bay Chaplin ayrılığınızda sizin yüksek zekânızın etkili olduğunu ima ediyor, ne diyeceksiniz? Hollywood’un bir dönemki süper starı öyle bir cevap verir ki, unutmak ne mümkün: Gerçekten Bay Chaplin’in ima ettiği kadar zeki olsaydım onu aptal bir sarışın olduğuma ikna edebilirdim.

 

Uzun süredir bu aptala yatma ve karşısındakini aptal sanma halleri üzerine kafa yoruyorum. Kimler kimleri aptal sanıyor, aptal yerine koyuyor… Üstelik bunu bir an bile tereddüt etmeden, akıl almaz bir kendinden eminlikle yapıyor.

En yaygın olanı yoksulları aptal sanma takıntısı. Maaşla, yevmiyeyle yani emekle çalışıp varsıl olma ihtimali epeydir sıfırlanan yalnız ve güzel ülkemde, cebine hasbelkader üç beş milyon koymuş olanlar kendi döndürdüğü dolapları beceremediğine göre, kuş kadar maaşa talim eden ve yoksulluk içinde yaşayan herkesi kapasitesiz, akılsız, yetersiz zannediyor. Yardım derneklerine bakın, apaçık göreceksiniz. “Sen benim türkümü söyle, ben avcuna birkaç lokma koyarım” anlayışı her ideolojiden, her türden yardım ambalajının altından sırıtıyor.

Bana oy ver, elektriği olmayan köyüne buzdolabı indireyim…

Bana oy ver, sana ada gezisi yaptırayım…

Bana oy ver, kışlık kömürünü getireyim…

Bana oy ver, çocuğunun kırtasiye masrafını ödeyeyim…

Bana oy ver, evine bulgur makarna yığayım…

 

Halbuki yoksulluğun norm haline getirildiği bu toplumda yoksullar sadece hakkı yenmiş, derdest edilme korkusundan yahut efendilikten sesini çıkarmayan ve fakat gayet aklı başında, zeki ve çalışkan insanlar. Üstelik ahlâklılar. Zekâlarını başkasının hakkını gasp etmeye değil, işlerine güçlerine hasrediyorlar. Cebi dolu kalbi bomboşlar da yoksulsan aptalsın diye gerine gerine dolaşıyor. Bunlar bilmez, bunlar anlamaz, bunların evi küçük, bunlar çok çocuk yapar, bunlar şöyle giyinir, bunlar böyle yaşar… Birbirine zıt siyasi kesimler bile aslında birbirinin aynını yapıyor. Yoksulları aptal sayıp eziyor, lütfedip bir lokma verirse hükmedecek sanıyor.

 

Aptal sanma küstahlığının bir başka kurbanı şişmanlar. Yalnız bu sadece kadınlar üzerinde tatbik edilen bir zulüm çeşidi. Erkeklerin diledikleri kadar şişman, bakımsız, şekilsiz, kılıksız ve çirkin olma hakkı var. Ama kadınsan ve şişmansan bittin ki ne bittin. Bir defa idareci olamazsın. Hiç şişman patron olur mu? Yahut satış danışmanlığı, turizmcilik, bankacılık hatta hocalık gibi “prezantabl” görüntü gerektiren meslekleri aklından bile geçiremezsin. Kafan çalışsa o kadar yemezdin, böyle şişman olmazdın elbet…

Saygı görebilmek için kendini mütemadiyen aç bırakan sinirleri bozuk mağaza çalışanlarının, mesela pantolon soran kilolu müşteriyi “markamız 44 üstü çalışmıyor, büyük beden mağazalarına bakın” diye dükkândan püskürtüşüne tanık oldunuz mu hiç? Gözlerinize inanamazsınız. Satıcı sadece 50 kg. olduğu için dâhi, müşteri sadece 100 kg. olduğu için embesil yerine konur. Üstelik her ikisi de kadın ve her ikisi de ikna bu duruma. Şişman güzel olamaz, şişman zeki olamaz, şişmansa aptaldır, hastadır, yetersizdir, şişmansa muhakkak bir psikolojik sorunu vardır… Uzar gider. Kimsecikler “yahu yaratılış, genetik, tip diye bir şey var” demez. Şişmanlık suçunu (!) işlemiş, güruhun aksine damak zevkinden nasiplenmeyi seçmiş kadınları düşürüldükleri bu derin çukurdan çıkarabilecek tek şey vardır: Para! Kimse Güler Sabancı’dan 36 beden olmasını beklemez mesela. Zenginler şişman bile olsalar itibarı hak eder. Zekidirler çünkü. Nerden mi belli?  Cüzdanından elbet. Para zekânın tartışmasız kanıtıdır. Zenginde zarif beden de aranmaz yüksek ahlâk da… Nasıl olmuşsa olmuştur zengindir, bitti.

 

Tahsilsizler de aptal sanma hadsizliğinden nasipleniyor. Doğduğu köyde okul yokmuş, olanı da ateşe vermiş birileri, çifte çubuğa gidecek amele lazım demişler, “kız çocuk okursa evlenemez” demişler, ev işlerini, tarlayı tapanı küçücük bedenine yıkmak için kara önlüğü beyaz yakayı söküp almışlar… Kimse bunlara bakmaz. Uğradığın haksızlıklar hiçbir hesaba katılmaz. Tahsilin yoksa aptalsındır, o kadar. Yekten yok sayarlar seni. Covid vaka sayılarını saklarlar, enflasyon oranını saklarlar, işsizlik rakamlarını saklarlar, idolleştirdikleri isimlerin hatasını günahını saklarlar. Nasılsa senin aklın ermez, nasılsa anlamazsın. Bunca çok olup, böyle milyonlarca olup da bu kadar kolay aptal yerine konan başka kimse yoktur.

Adam oğluna 100 bin 200 bin okul parası ödemiştir ya, elbet onun evladı zekidir. Adam kızına dükkân açmış, iş kurmuştur ya, muhakkak başaracaktır güzel prensesi, hiçbir şüphesi yoktur. Sana yer silmek, klozet ovmak, yük taşımak düşer çünkü emindirler, aklın başka şeye ermez. Kimse çıkıp yahu ister misin orta – lise diploması almak, üç gün evi temizle bir gün de ders çalışalım beraber demez. Nasılsa başaramazsın. Atar tutarlar, fütursuz. Kimse düşünmez “salladım bir yalan ama yedi mi acaba” diye. Yiyeceksin elbet, ne de olsa aptalsın!

 

Netice? Bunca önyargı, bunca hak gaspı, bunca adaletsizlik, kibir ve küstahlık arasında kendini pek çok ama ne kadar desem o kadar çok akıllı sananlar, sinsi telefon dolandırıcıları tarafından yolunur, çiftlik bank ecinnisi parlak oğlan çocukları tarafından yolunur, bitcoin çakalları tarafından yolunur durur…

Oysa meritokrasi ne güzeldir, liyakat ne şerefli bir düzendir. Yapabilen kalsın, beceremeyen yallah gitsin. Sırf böyle doğdum, şöyle oldum, madem sen dezavantajlısın o halde tepene binmeliyim diyen, kendini bir halt sananlar yüzünden alavere dalavere içinde boğulacak hâle geldik. Karşısındakini aptal sayanlar yüzünden sığ kurnazlığa battık, el mecbur aptala – anlamaza yattık.

Neyse ki Gezi gençliğine şahit olduk, yeryüzü sofralarına diz kırdık da bir nebze umut buluyoruz bir yerlerde. Belki bir gün sahiden de giyimine, gelirine, cüssesine ve tahsiline bakmayı bırakır, birbirimizin sözüne – gözüne döneriz. O zaman ilk kez görüşmüş, tanışmış olacağız çünkü. 

 

"Bazen seni aptal yerine koyan aptal karşısında aptala yatmaktan başka çare yoktur."

İngiliz atasözü

AKIL İLE AHLAK ARASINDA: ÖTEKİ

Mevlana’nın meşhur sözüdür: Geçmişte akıllıydım, dünyayı değiştirmeye çalıştım. Şimdi bilge oldum, kendimi değiştirmeye çalışıyorum.

Ben bu sözden ‘dünyayla alakayı kes, kendine kapaklan, kişisel gelişim zırvalarına gömül’ anlamı çıkarmıyorum. Bana kalırsa büyük Rumî yahut bizdeki adıyla Mevlâna kendini değiştirmezsen dünyayı hiç değiştiremezsin demek istiyor. Diğer öğütlerinden de besbelli. Mesela “okyanusta bir damla değilsin, bir damla halindeki okyanusun ta kendisisin” sözünde, yine o bütüncül varoluşu işaret etmekte.

Şarkta ve garpta, yakın çağlarda ya da uzak geçmişlerde, neredeyse tüm büyük ve yüksek felsefî kavrayışlar insanı, hayatın görülen ve görülmeyen bütünlüğünün ayrılmaz bir parçası olarak tasvir ediyor. Canlı cansız her şey, hepimiz, topyekûn tek bir varlığı oluşturuyoruz diyorlar. Dolayısıyla bireysel varlığımızı ehlileştirmeden dünyanın toplam varoluşunu da iyileştiremeyiz çıkarımına işaret ediyorlar. Bertolt Brecht, “kurtuluş yok tek başına ya hep beraber ya hiçbirimiz” diyor misal.

İçtenlikle katılıyorum bu fikre. Anlaşılmamış, tam aksi yönde inat edilmiş, nefes kadar kıymetli bir hayat felsefesi bu. Milenyumla iyice keskinleşen insan türünü önceleme ve yüceltme takıntısı, tüm dünyanın insan türü için olduğu zannı, çağımızın en büyük yanılgısı. Bu yanılgı yüzünden iklim krizine koşuyoruz mesela. Susuzluktan milyonlarcamız yerinden yurdundan olacak, sersefil kalacak, yakındır. Bu yüzden bütün diğer türleri tükete tükete gezegeni istila ettik ve şimdi doyuramayacağımız, koruyamayacağımız, en fenası insan edemeyeceğimiz sekiz buçuk milyar homo sapiens ile kalakalmış haldeyiz. Toprak yetmiyor, hava yetmiyor… Aç kalmamak için gıdanın genetiğiyle oynamayı akıl ediyoruz da doğanın yetişemeyeceği şiddetle üremekten kaçınmayı düşünemiyoruz nedense.

Bu kesif insan kalabalığı artık birbirini yok etme raddesine geldi. Herkes haklı. Son derece haklı üstelik. Kusur, ateşten gömlek gibi; kimse sırtına geçirmiyor. Herhangi kuyrukta öne geçmeye kalkıyor, kavgaya tutuşuyoruz. Trafikte hakkımı savunayım derken canından bile olabilirsin. İş o raddeye gelmeden kimse durup düşünmüyor, gerçekten haklı olmak için ne yaptım?

Ormanı kesemezsin, üstüne beton dökemezsin sözlerini, hakkının gasp edilmesi gibi algılıyor birileri. Allem kallem edip kitabına uyduruyor ve yeşilin, mavinin gözüne çirkin binalar dikiyor. İstilaya karşı itirazsız duran ağaçlar can taşıyor halbuki, hatta içinde milyonlarca başka canı barındırıyor. O canlar yaşamayı, katleden kadar hak etmiyor sanki. Oysa herkes biliyor, insanın yaşaması ağaca bağlı, suya bağlı, arıya böceğe çiçeğe bağlı. Yüzlerce yaşındaki ağacın hayat hakkındansa kendi 40-50 yıllık dandik hayatını kıymete bindiriyor birileri. Bunu da ahlakla açıklamaya girişiyor.    

Buraya kadar kafa sallayarak, onaylayarak okuyan kimileri de hazin hatalar yaptığından habersiz. Birazdan kızacaklar bana, hatta kalplerinden saldırmak, susturmak geçecek. Olsun, bütüncül hayatın hayrı için bugünü ağzımızda kekre bir tatla bitirelim.

Bu ülkenin laik, aydın, okumuşları, “ötekileri” akılsız sanıyor mesela. Onların yoksulluğunu kendine üstünlük yazıyor ve “o da benim kadar hayat hakkına sahip” demiyor. Merak etmiyor mesela, yüz binlerce insan neden son elli yılda şehre göçtü? Buzdolabı bomboşken, eve temizliğe çağırdığı kadının gözü önünde kendine yemek sipariş ediyor. Emeğinden yararlandığı “öteki” aç kalmış, aldırmıyor. Ziraatı baltalayan, toprağı çölleştiren, taşrayı okulsuz bilimsiz bırakan on yılların siyaseti yüzünden köyünden ayrılmış, şehre gelip sana hizmetkâr olmaktan başka çare bulamamış milyonlar... İnsanca yaşama imkânı ellerinden alınmış, kendi ülkesinde mülteci edilmişler. Akılsız değil, çaresizler. Ve “ötekiler” hakkındaki bu apaçık gerçek, pek akıllı saydığın sana malûm olmuyor nedense.

Bahsi geçen “ötekiler” de laik, aydın, okumuşları ahlaksız zannetmekte. Kıyafetine iki metre kumaş ekleyince farklı olanı ahlak dersinden sınıfta bırakıp, kendi mikro evrenindeki ensest, tecavüz, çocuk yaşta evlendirme, pedofili facialarını bir kalemde temize çekiyor, başkasının şortuna tişörtüne nefret kusuyor. Yoksulluğun intikamını “öteki” hayatı yok ederek alacağını sanıyor.

Bir yanda tek ve biricik doğrunun kendi bildiğinden ibaret olduğunu zannedenler, öte yanda kendine benzemeyeni cehennemlik ilan edenler… Her iki kümeden kaç defa tanık oldum “bunlar” diye başlayan aşağılayıcı cümlelere, kaç defa elinde etiket önüne geleni yaftalayanlara… Kendinde hata arayan, ben neyi yanlış yapıyorum diyen? Samanlıkta iğne bulmak daha kolay...

Kendini eleştirmekte veya karşıdakini anlamakta inatla başarısız olan her iki küme, başka her konuda çatışmakta gayet mahir! Üstünü örttüğünü sandığı çorap kaçıkları, sonunda gerçek kötünün elinde büyütülüp, çarpıtılıp atmosferi zehirliyor. Canla başla eleştirdiği “ötekilere” dönüştüğünü, bizzat kendisinin o “yalancı, sahtekâr” profile evrildiğini görmüyor hiçbiri. Herkes kendi doğrusunun bayrağını sallıyor, gerçeğin güneşi gölgede kalıyor.

İki küme, elinde yarı gerçekler ve başını kuma gömmüş ayıplarla dövüşüp durmakta. Oysa herkes herkesin ayıbını da eksiğini de hatasını da apaçık görüyor. Ekran üstünden izlenen hayatın nesi gizli kalabilir ki zaten. Elinde cep telefonu bulunan hiç kimse aptal kalmaz, aptala yatmak ancak bir tercih meselesi çağımızda.

Asıl kötü, şehirlinin semtinde köylünün tarlasında kendince ve mutlu ve müreffeh yaşaması için görevli olduğu işi yapmayanlar oysa. Bunu herkes biliyor ama kötüye değil, yanı başındaki “öteki”ye saldırıyor. Üç paraya evini süpüreni veya bilgisayar önünde oturup kürekle para kazananı karalamak kolay geliyor.

Yanlışı görmemekte, kolaya odaklanmakta hepimiz nasıl da ısrarcıyız. Oysa önce kendi ayıplarımızı, eksiklerimizi, hatalarımızı görmek zorundayız. Bütün faturayı ötekine kesmekten vazgeçip toplumu geçirdiğimiz o ince elekten kendimizi süzmedikçe hayat da değişmeyecek. Hep aynı şeyleri yaparak farklı bir sonuç elde edeceğini sanmak, aklın da ahlakın da alacağı şey değil zira. Mevlana’nın öğütlediği gibi artık kendimizi değiştirmeye başlasak, özeleştiri gözlüğünü bir taksak. Akıl ile ahlakı hakça paylaştırsak en azından. Hepimizde her ikisinden azar azar bulunduğuna ikna olsak ve kendi eksiğimizi tamamlamaya odaklansak. Dünya, içindekiler değişmeden değişmeyecek, bir anlasak.   

 

ŞU OKULLAR OLMASA…

 

İkinci Meşrutiyet döneminin (1908-1918) Maarif Nâzırlarından Emrullah Efendi’ye atfedilen, “şu okullar olmasa maarifi ne güzel idare ederdim” sözünü bilirsiniz. Bir teze göre dostlar arasında şaka mahiyetinde söylenen bu söz, belki de her ‘şakanın ardında bir gerçek vardır’ kabilinden, adamcağızın feryadına tercüman olmuştu, bilmiyoruz.

Eğri oturup doğru konuşayım, bu topraklarda eğitim gemisinin dümenini tutmak gerçekten zordur. Bir defa tepenizde her zaman bir takım “rüzgârlar” vardır. Gemiyi daima akıl ve mantık limanından uzağa, canlarının istediği sahillere sürüklerler. Kimi cehalet kimi cin fikirlilik kimi hıyanet yüklü o rüzgârlar yüzünden bir türlü rotayı tutturamaz, olmadık yerlere saparsınız. Kaptan benim diye istediğiniz kadar bağırın, dümeni dilediğiniz kadar sıkı tutun faydasız. İcabında yelkeninizi yırtar, direğinizi kırarlar.

Aylak bakkal pabuçlarını tartar hesabı, siyaset makinası başı her sıkıştığında bir iş yapıyor görüntüsü vermek için milli eğitime el atar. Nasılsa masrafsız. İstihdam yaratmak gibi değil. İki yönetmelik oynatır, üçü beş yaptım ikiyi de pazardan aldım deyiverir, oldu bitti. Bir günde eğitim sisteminin kafası omzuna yapışıverir. Kıt imkânlarla çocuk okutmaya çabalayan anne babalar; felsefesiz, ilkesiz, istikrarsız okullarda umut çürüten öğrenciler hop oturup hop kalkınca tasası size düşecektir. Hülasa, zordur maarif vekâleti. Öyle ay pardon, elimden kaçtı falan diyerek baş edemezsiniz.

***

Pandemi birinci yılını dolduruyor. Hayatımız tepetakla olalı üç yüz altmış beş gün geçti. Evlerimiz, dışarıdaki hayat mücadelesinden kaçıp gevşediğimiz sığınaklar olmaktan çıktı. Dışarıyı eve sığdırmak zorunda kaldık. Ekmek fırınından okula, mahalle parkından şirketteki toplantı odasına kadar ne varsa eve tıkıldı.

Pandemi günlerimiz kadar aklımızı da istila etti. Bulaş oranıydı, hangi aşıydı, maske neredeydi derken temel sorunlar da dikkatimizden kaçtı.

Madem yarın, hatta yarından da yakın ama belki birkaç gün sonra okullarda yüzyüze eğitime, yani bildiğimiz alıştığımız düzene geri döneceğiz, o halde bana düşen temel sorunları ucundan azıcık hatırlatmak. Bu yazıda sadece birine, bence en fenasına değineceğim.

Eğitimin en kritik sorunu bana kalırsa “çokluk” meselesi. Bir başka deyişle nitelik – nicelik sorunsalı.

2001 yılında ülkemizde 53’ü devlet, 23’ü vakıf toplam 76 üniversite vardı. Bugün 130’u devlet 76’sı vakıf toplam 206 üniversite mevcut. Bu kadar kısa zamanda sayısı üç katına çıkan okuldan eğitim beklenemez. Bu sadece berbat bir çokluktur. Kalitesiz, niteliksiz, vasıfsız bir çokluk…

Geçen yirmi yılda üniversite kapısında yığılmanın sebebi aranmadı. “İsteyen herkes girecek bir üniversite bulacak” sloganıyla dağa taşa üniversite tabelası asıldı. Oysa asıl mesele eğitimin işe yarar olup olmamasıydı.

Lise mezunu gençler, aldıkları eğitim bir meslek kazandırmadığı için üniversiteye girmeye çabaladılar, yığılma bu yüzden oldu. Geçen yirmi yılda liselerin meslek edindirme niteliğini geliştirmek yerine diplomalı işsizler ordusunun elindeki diploma değiştirildi. Liseden mesleksiz, becerisiz mezun olan nesiller şimdi aynı çaresizlik içinde ve bu kez üniversite diplomasıyla aylak aylak geziyor.

2001 yılında örgün ve yaygın yüksek öğretimde toplam 1,5 milyon öğrenci vardı. Bugün 8 milyon genç, üniversiteli. Peki, diplomayı aldıklarında girecek iş var mı?

Cevabı TÜİK versin: 2020 Aralık itibarıyla 5 milyon 760 bin genç ne okulda ne işte ne kursta. Yani aylak. Bildiğin, düz aylak.

Her şeyi bir yana bırakıp okul sayısı azaltılmalı, öğretmen / öğretim elemanı sayısı 3-4 kat artırılmalı, her düzeyde ama en önemlisi üniversitelerde eğitim kalitesini yükseltmek için alana ayrılan bütçe 3-4 katına çıkarılmalı ve eğitim hakkında alınan kararları değerlendirip kamuya açık görüş bildirecek yetkin uzmanlardan bir bilim kurulu oluşturulmalı.

Covid-19 melânetinden yakayı kurtardık diye cehalet illetinin, işsizlik canavarının hayatımızı kahretmeyeceğini sanmayalım. İşsiz ve ümitsiz genç milyonlar ciddi ve samimi bir ilgiyi hak ediyor. Hakları verilmezse hep birlikte üzüleceğiz demektir.

 

Bu yazı daha önce Kılavuz Kirpi 'de yayımlanmıştır. 

KAÇ YILINA GİRİYORUZ ŞİMDİ TAM OLARAK?

 

Bizden şöyle böyle üç bin yıl önce bu topraklarda yaşamış ve epeyce iz bırakmış olan Hitit imparatorluğunda çok tanrılı bir dine inanılırdı. Güneşten şimşeğe, denizden fırtınaya hayatı komuta eden hemen her şeyi tanrı saymışlardı. Öyle çoktu ki bu tanrılar, Hititler ülkelerine Bin Tanrı İli adını takmışlardı. Herkesin birer tanrısı olabileceği gibi elbette her kralın da koruyucu birer tanrısı vardı. Mesela II. Murşili’nin koruyucu tanrısı Arina yani güneş tanrıçasıydı. Ya da II. Muvattali’ninki şimşek ve fırtına tanrısı olan Aranzah idi. Bir başka meşhur kral olan III. Hattuşili ise tanrıça İştar’ı kendine koruyucu seçmişti. Bu tanrıların kralları güvende, sağ ve salim tuttuğuna inanılırdı.

Ancak eğer kralın tebaası tanrıları kızdıracak birtakım işlere el atarsa, tanrının tabiri caizse mal sahibine dönüp, doğrudan kralı cezalandıracağına inanılırdı. Yüce şahsiyet kral fena işler yapacak değil elbet. Öyle pis günahları olsa olsa çapulcu halk işler, değil mi? Dolayısıyla Hitit kralları, asfalyaları atmış koruyucu tanrının kendisine “hele gel bakalım kral efendi, bu seninkiler ne ayak?” diyeceği endişesine düşerek, olmadık antikalıklar yaparlardı.  

Tanrısının gazabından tırsan kral, uğursuz alâmetler geçene kadar kendi yerine bir insan ya da hayvan tayin ederdi. Atanan kral naibi hayvansa, öfkeli tanrı kurbanı kolayca görebilsin diye garibanı alıp yüksek bir tepeye çıkarırlardı. Tanrıları gazapla dehşetle falan da yormayan Hititler, kralı temsil eden kurbanı kendileri kesip sonra da yakarlar, böylelikle krallarının pek kıymetli canını da kurtarmış olurlardı.

Söz konusu günah biraz okkalıysa koyun koç kurtarmaz! Bu durumda savaş esirlerinden biri kralın yerine geçirilir, kendisine tacıyla âsâsıyla tam tekmil kral kıyafetleri giydirilir ve uğursuz alâmetler geçene kadar hakiki kral saraydan uzaklaşırdı. Kral yapılan esir de “n’oldu ya? bunlar beni zindandan çıkarıp tahta oturttu” diyene kadar tanrıların gazabı geçerse esirin canı bağışlanır, ülkesine dönmesi için azat edilirdi. Ortalık yatışınca esas kral da makamına dönerdi.

***

Hattuşa adındaki Hitit başkentinde, azametli sarayında oturan kral efendi hangi akla hizmet bu yollara saptı, Anadolu’nun has evladı yüz binlerce Hititli bu martavallara nasıl inandı, bilmem. Bildiğim tek şey aradan geçen üç bin yılda sadece aktörlerin adı değişti, hikâye aynen tekrar tekrar yaşanıyor, hâlâ tanrıların gözüne boya üstüne boya çalışınıyor. Nasıl mı?

Bilim insanları onlarca yıldır bağırıyor:

Büyük bir deprem olacak. Fay hattına bina yapmayın. Yapıları sağlam inşa edin. Toplanma alanlarını koruyun, hatta genişletin.

Kuraklık başlamak üzere. Su kaynaklarını koruyun. Yüksek binalar ve büyük otoyollar yapmayın. Nüfus artışını azaltın.

Salgın kapıda. Kentlerde çok fazla insan birikiyor. Nüfus yoğunlaşmasının önüne geçin. Onlarca milyon insanın küçük bir kente doluşması riskli.

Peki biz ne yapıyoruz? Tanrıları aldatıyoruz.

Beş karıştan büyük her yeşil alana bina dikiyoruz. İki kalas üç tuğla apartmanlar mikrop gibi ürüyor. Su havzalarına villa siteleri, ana cadde boylarına gökdelenler, sahillere devasa oteller, alışveriş merkezleri inşa ediyoruz. Uzun yıllardır İstanbul hapşırınca Türkiye hasta oluyor ama üretimi, medeni yaşamı, iş imkânlarını Anadolu’ya yaymak kimsenin aklına gelmiyor. Aksine, kent merkezinden taşraya on kilometre çıktın mı internet hızı bile yarıya iniyor.

Hâlimize bakılırsa bu yılbaşı MÖ. 1320 yılı bitiyor, bir sonraki yıla giriyoruz. Tabiatın emrettiğini es geçmeye, daima ve sadece işimize geleni yapmaya ant içmişiz. Burnumuz maskenin dışında, hıncahınç çarşılarda aylak aylak dolanıyoruz. Tek çabamız, öfkeli tanrıların radarına giren yüce kralımız Şuppiluliuma’yı kurtarmak.

Biz?

Yahu biz üç bin yıldır öle kala yaşıyoruz işte buralarda. Yeni yılda da bir çaresine nasılsa bakarız. 

Bu yazı daha önce Kılavuz Kirpi 'de yayımlanmıştır.

EVDE KENDİ OKULUNU YAPMA TARİFİ

 

Öğrencilerin çoğu kendini muhtemelen şanssız, hatta lanetli bir kuşağın mensubu olarak görüyor. En azından kendi eski-yeni öğrencilerim bu duygu durumu içinde. Yüz yılda, iki yüz yılda bir gelen küresel salgın onların kısacık yaşam süresine isabet etti çünkü. 

Lineer bir bakışla gözlersek, haklılar. Salgın zor sınav.  Ancak hayat çizgisel değil, daha karmaşık ilerliyor.

Zor üstüne zor

Hayata, dünyanın saçma düzenine alışma, amansız bir insan güruhunun içinde saygın ve sürdürülebilir bir konum elde etme çabası yeterince zordu zaten. Biz kısaca ergenlik diyoruz bu çabaya. Onlar için yumurtanın kabuğunu kırma, hayatın içinde eşit ve değerli bir birey olma mücadelesi. Adeta kendilerini yeniden doğuruyorlar. Öyle sancılı, öyle ıstıraplı bir süreç. Bir de tüm bunların üstüne salgın geldi.

Zor üstüne zorla karşılaşan öğrencilerin elindeki en büyük koz, öğrenme becerileri. Büyüklere göre daha hızlı ve daha temiz öğrenebiliyorlar. Hiçbir şey bilmemek, ergenlik döneminde hayatı kolaylaştırıyor aslında. Önceki deneyimler ve öğrenmelerle çizik – vuruk içinde kalmamış taze zihinler, yeni bilgileri hüp diye yutabiliyor.

Bir de önlerinde buldukları “olmuş” yetişkinleri örnek almaları olası. Başaran nasıl başarmış, mutlu ve verimli bir hayat kurabilenler hangi yollardan geçmiş, ne gibi seçimler yapmış ona bakabilirler. Gerisi, deneme – yanılma – yenilme – daha iyi yenilme ve en nihayetinde başarma tecrübesi. Sonuç herkes için aynı değil elbet. Kaygı veren de bu.

Peki öğrenciliğe, kendimizi yetiştirmeye, geliştirmeye nasıl devam edeceğiz?

Pandemi koşullarında yüzyüze eğitime, yani bildiğimiz okul ortamına dönmek pek mümkün görünmüyor. Salgına kesin şekilde dur diyecek, adı batasıca virüsü puff diye tepeleyecek bir ilaç, bir önlem bulunmadan, bildiğimiz öğrencilik şartlarına dönmemiz mümkün değil. Önümüzde böyle yapayalnız geçireceğimiz aylar, hatta belki bir – iki yıl var.

Leylek kaçıran rüzgârları  

Sonbahar gelince esen serin rüzgarlara, çocukluğumdan beri leylek kaçıran rüzgârları demişimdir. Evimizin damına, bacasına yuva yapan leylek aileleri, ilk poyrazda pılıyı pırtıyı toplar, kanat basıp giderdi. Sanırım öğrencilik çağındaki arkadaşlarımın, salgında var kalabilme mücadelesinde leyleklerden de örnek alacakları bir şey var. 

Herkesin bildiği gibi leylekler göçmen kuşlar. Belli bir sıcaklığa sahip iklimi severler ve o spesifik ortamı yakalamak için yılda iki defa binlerce kilometre kat eder, günler boyu uçarak göçerler. Bizim için leyleklerden öğrenilecek olan, işte bu yaşamsal şartları sabit tutup mekânı değiştirme dirayetleri. Bu zarif kanatlı dostlar, her şart altında yaşamak yerine yaşayabileceği koşullar neredeyse oraya gitmeyi seçer.

Leyleklerin efsanevi göçünün detaylarını merak edenler şuradan ulaşabilir. Konumuz leylekler değil çünkü. Konumuz, öğrenciler ve onların önündeki çetin adaptasyon mecburiyeti. 

İnsanoğlu leyleklerden farklı olarak mekâna, yere, toprağa bağlıdır. Bir memleketin insanı olur, bir yere ait görür kendini ve onun değişen şartlarına uyum sağlamaya çabalar. Uyumlanan yaşar, değişen şartları yadsıyan azalarak yok olur.

Tarih boyunca icadına ve bulunmasına tanık olduğumuz her şeyin itkisi, motivasyonu budur: Nasıl daha iyi ve güvende yaşarım? İnsan aklının bitimsiz sınavı, bu soruya her defasında yeni ve etkili cevaplar bulmaktan başka nedir ki…

O okul buraya gelecek!

Sabah erken kalkıp yollara dökülmenin o ekşi suratı, ilk dersin hayal meyal geçişi, dördüncü derste sınav olduğunu hatırlar hatırlamaz geliveren o sürpriz enerji ve zihin açılması, öğle tatilinde ter içinde kalıp altıncı dersi keçi ağılı kokusuyla atlatmalar, sıra altından sinsi sinsi giden defter, kalem hatta kopyalar, hoca bakmazken (!) işaretleşmeler, son teneffüste aylak bakkal gibi sınıfın kapısına dizilmeler… Hepsi bir süreliğine “tatlı anılar” rafından bize tebessüm edecek. Bizim uzunca bir süre LEYLEK olmamız lazım çünkü.

Nasıl mı:

Şartlar değişti mi? Hem de nasıl değişti. Biz aynı mıyız, yani hala öğrenmeye ve kendimizi geliştirmeye ihtiyacımız sürüyor mu? E, haliyle. Henüz bir mesleğimiz, geçimimizi sağlayacak bir işimiz olmadığına göre, evet. Öyleyse okul ortamını evde sürdürecek birkaç önlem almamız lazım.

İşte evde kendi okulunu yapma tarifi:

• Öncelikle, sana evde olduğunu unutturacak bir ortam kurmalısın. Evin en sakin yerini seç. Kapı zilini duymayacağın, televizyondan gelen sesleri işitmeyeceğin, aile fertlerinin bıdıbıdısına takılmayacağın, gelen gideni görmeyeceğin bir yer bul kendine. Masanı o noktada duvara yasla. Yüzünü duvara dönecek şekilde sandalyeni yerleştir. Bilgisayarını, ekran sana bakacak şekilde masaya koyduktan sonra, bilgisayarın arkasına tüm ders kitaplarını ve defterlerini diz. Ekran başına oturduğunda kitap ve defterlerini de görebilmen lazım. O kitaplar ve defterler, salgın bitene kadar derse giren öğretmenlerini ve sınıf arkadaşlarını temsil edecek.

• Sonra, kendine bir zaman çizelgesi yap. Ciddiye al bunu. Sabah kalkış saatini değil, ilk dersin saatini başlangıç olarak yaz. Her ders 45-50 dakika sürmeli ve her dersin arasında 10’ar dakikalık teneffüsler olmalı. Basbayağı, ciddi ciddi bir çizelge yapmalı ve ona uymalısın. Üstelik bunu ailenle de konuş. Onlar da sana destek vermeli. Bu zaman diliminde seni “okulda” saymalılar.

• Bir başka konu, din ve devlet işlerini birbirine karıştırmaman. Yani bilgisayar ders içinse ki öyle, onun üzerinden sosyal iletişimini kesmelisin. Sosyal medya hesaplarını bilgisayarından sil. Eğlence telefonda kalsın. Teneffüslerde arkadaşlarınla telefonun üzerinden kakara kikiri yaparsın. Ders günü bittiğinde eğlenceni telefonla hallet. Bilgisayar iş için, unutma. Senin işin öğrenmek.

• Her gün 5 ders yap. Kendine bu ev yapımı okulunda eşlik edecek 3-5 arkadaş da bul. Ders anlatacak öğretmenin yerini eğitici videolar alsın. Khan Akademi var mesela, başka ders anlatılan YouTube videoları da… Sen daha iyi bilirsin gerçi ama yine de şu benim Nöbetçi Öğretmen sayfası elinin altında dursun. Bulduğum, denk geldiğim yararlı linkleri orada biriktirmiştim, senin için.

Çok sıkılmıştın ya bu pandemiden. İşte bitsin sıkıntın. Okulların açılmasını beklemene gerek yok. Hemen yarın başla! Pandemi yarın bitmeyeceğine göre zaman kaybetmek de lüzumsuz. Leylek kaçıran rüzgarları eseli aylar oldu. Haydi, artık kanatlara kuvvet verme zamanın gelmiş olsun.

 

Bu yazı daha önce Kılavuz Kirpi 'de yayımlanmıştır. 

UZAKTAN EĞİTİM NEDEN KOCA BİR HİÇTİR

Covid-19 salgını dünyayı eve tıktı. Birkaç on yıldan ibaret insan ömründe, tekrar tekrar deneyimleme imkânı olmayan, olmasa da iyi olacak bir zamanı yaşıyoruz. Çok zorlanıyoruz. Alışkanlıklarımız hatırdan silinmeye başladı. Duygusal ihtiyaçlarımız karşılanmıyor. Neredeyse, acıktığında mama bulamayan bebekler gibi avaz feryat ağlayacağız…

Kahrolası virüs sadece iş yapma, hoşça vakit geçirme, ihtiyaçlarımızı temin etme şeklimizi değil, öğrenme biçimimizi de alt üst etti. Okulların kapısı kilitli. İdareciler, öğretmenler ve çocuklar evlerde.  

Yirmi milyon öğrencinin hepsi internete erişebiliyormuş, üstelik tümünün internete çıkacağı bir cihazı da varmış gibi yapınca mesele halloldu. Okul artık evdeydi. Açıyorduk ekranları, bakıyorduk hocalara, dinliyorduk derslerimizi güzel güzel! Değil mi?

***

Benim gibi ömürden beş onluğu harcayanlar, TRT ekranlarından verilen okuma yazma derslerini hatırlayacaktır. Ajda Pekkan saçlı öğretmen, sinir bozacak kadar düzgün yazısıyla kara tahtayı döşeye döşeye memleketin okuma yazma sorununu çözmüştü. Yani, herhalde… Ülkede kadın nüfusunun okur yazarlık oranının bugün hala %85’lerde gezindiğini söyleyip bozgunculuk yapacak değilim. 1980’lerdeki bu dersleri kaçıran, hoca tam önemli bir şey anlatırken gidip çorbayı karıştıran kadınlardır onlar.

***

Yapayalnız Öğrenmek, Uzaktan Öğretmek.

Lâmı cimi bir yana bırakalım. Bana kalırsa salgın, eğitim süreçlerinin cilasını döktü. Okula, öğrenmeye dair üç gerçek, apaçık ortaya çıkmış bulunuyor. Esasen ortada eğitim-öğretim diye bir şey kalmadı. Pek çok alanda -mış gibi yaparak paçayı kurtaracağını sanma âdetimiz bile bu çıplak hakikati gizlemeye yetmiyor.

Çocuklar sıkıntıdan patlıyor. Kızdıkları, her sabah kalkıp gitmeye üşendikleri okullarını, hatta o korkutucu sınavları bile deli gibi özlüyorlar.

Öğretmenler bedbin. Yaptıkları işin bir kandırmacaya döndüğünün farkındalar ve emeklerine yanıyorlar. Çoğu, çocukların kaybolan bir yılını nasıl telafi edeceğini tasarlamaya verdi kendini. 

Aileler, “aman bir şeyle meşgul olsun en azından” sınırını bile aştılar. Tümden boş vermiş durumdalar. Çocukların eğitiminden daha önemlisi onların bu felaketi sağ ve sağlıklı atlatması çünkü.

Lafı dolandırmanın gereği yok: Uzaktan eğitim işe yaramıyor, yaramaz da. Çünkü;

1.       Öğrenmede en temel unsur öğretmendir. Eğitim yapısından fiziksel bir varlık olarak öğretmeni çektiğiniz zaman bina çöker. Kesin bilgidir, yayabilirsiniz: Öğretmen yoksa eğitim biter. Çünkü öğretmen kapıda belirdiği an sınıfın iklimi değişir. 30 – 40 - 50 kişilik ergen grubu kendi arasında yüz bin iletişim korelasyonu kurarken mekânın sahibi gelir, tüm ilgiyi üstünde toplar. En “çocukların takmadığı” hoca için bile böyledir bu. Bir bakışı ile sınıf denen o çalkantılı hormon deryasını durultur öğretmen. Gevşeyene, dikkati dağılana doğru attığı iki küçük adımla hamurun kıvamını değiştirir. Bu yüzden alan bilgisi sağlam, zeki, iletişim becerileri yüksek gençleri öğretmenlik mesleğine kazandırmak ve onlara hem entelektüel hem ekonomik açıdan tatmin olacakları bir profesyonel hayat sunmak, ülkenin kaderini değiştirecek kadar önemlidir.

2.       Öğrenme bir atmosfer gerektirir. Öğretmen karizmasıyla dış zarı şekillenen öğrenme ortamının asıl iç unsuru, çocukların birbiriyle ilişkisi, birbirine öğretmesidir. Öğretmenin “aferin” dediği öğrenci rol modeldir. Sınavdan hemen önce etrafı sarılan, şu neydi, bu nasıldı denilen çocuk, grubun atmosferini belirler. Hiçbir öğrenci arkadaşları, akranları ile öğrendiğinden daha fazlasını tek başına öğrenemez. Biraradalık hissiyle topluca bir iş başarmanın yarattığı atmosfer öğrenmenin ikinci temel elemanıdır. Cemaatle yapılan ibadet gibidir sınıf atmosferi içinde olmak. Hababam Sınıfı’nda bile asıl oyun kurucu Çalışkan Ahmet’tir. İnek Şaban, Çalışkan Ahmet olmadan sadece Şaban’dır. Her öğrencide akademik kapasitesi oranında bir zekâ, bir bilgiçlik, bir başarı sergileme ihtiyacını tetikleyen işte bu atmosferdir.

3. Gerçek bir ihtiyacı karşılamayan bilgi öğrenilmez. Gerçek ihtiyaç hâsıl olunca herkes nasıl ekmek pişirmeyi bile öğrendi, gördünüz.  Şimdi diyeceğimi önce öğretmenler anlayacak, sonra veliler ve en son öğrenciler: Öğretmenlik bir dereceye kadar reklamcılık faaliyetidir.

Çünkü bütün fırınlar ekmek doluyken kimse evde ekmek yapmakla uğraşmaz. Böyle bir bilgiyi edinmekle hiç uğraşmaz. Ve evet, öğretmenlik bir dereceye kadar reklamcılık faaliyetidir, çünkü çocuk neyi neden öğreneceğini, bu bilgiye hayatta neden ihtiyaç duyacağını kavrayamaz, kestiremez. Hayat tecrübesi buna yetmez. İyi öğretmenlerin belirgin ortak özelliği ‘malını satmayı’ bilmeleridir. Yoksa 15 yaşında birine asal sayıları, meridyenleri, haçlı seferlerini veya şiir türlerini anlatmak, anlattığında sesini duyurmak başka türlü mümkün değildir. Bu ‘pazarlama’ çoğu kez eksik kaldığından, öğrenci için öncelikli amaç sınavlardan olabildiğince yüksek not almaktır. İyi öğretmen pek az bulunan bir canlı türüdür zira.

Salgın şartlarında nesnel bir ölçme değerlendirme yapılamayacağından herkes bir üst sınıfa geçmiş sayıldı. Böylece öğrencinin nihai amacı elinden alınmış oldu. Amaçsız kalan öğrencinin motivasyonu yere yapıştı, enerjisi tükendi. 

***

İşte bu nedenlerle uzaktan eğitim aslında koca bir hiçtir. Olsa olsa “aman vakti boşa harcamasınlar bari” kabilinden bir aktivitedir, o kadar. Öğretmensiz, arkadaşsız, amaçsız öğrenme olmaz. Hayat eve bir müddet için sığar belki ama okul eve bir gün bile sığmaz.

İçinde öğretmen, öğrenci ve amaç olmayan derslik ürkütücü bir odadan öte değildir. Ve sınıfta olmayan öğretmen ve öğrenciler uzayda asılı kalmış kaya parçaları gibidir. Öyle çaresiz, öyle işlevsiz… 

Salgından sonra okula dönüldüğünde umarım öğretmenin vazgeçilmezliğini, sınıf ortamının eşsizliğini ve okutulacak derslerin hayattaki karşılığını yeniden düşünmüş, gerekli değişiklikleri yapmış oluruz. Külâhlarımızla baş başayken geleceğin eğitimini tasarlamayacaksak hiçbir şey yapmayalım daha iyi. Bu ev hapsi daha epey sürecek nasılsa. İnce ince düşünelim eğitimin temellerini. Düşünelim ve her birinin hakkını verelim. Kaderine terk edilmiş haldeki eğitim camiası için, belki bir yeniden doğma fırsatı olur bu dönem...

 

Bu yazı Kılavuz Kirpi'de yayımlanmıştır.